پژوهش‌ها نشان‌داده‌اند که زمان ذهنی و زمان فیزیکی همیشه باهم برابر نیستند و برآورد ذهنی افراد از زمان، بسته به شرایط جسمی، روحی و نیز ویژگی و نوع محرک، می‌تواند طولانی‌تر یا کوتاه‌تر از زمان فیزیکی باشد. ازآنجایی‌که فضا و زمان فراگیر هستند، هر ادراکی با کدهایی از این دو در مغز نگاشته شده‌اند. لذا مهم است که بدانیم هردوی این عوامل بر حواس، ادراک، شناخت و نهایتاً رفتار ما چه تأثیری دارند. به‌عنوان یک طراح مهم است که بدانیم در محیطی که طراحی می‌کنیم، افراد چگونه گذر زمان را احساس می‌کنند و محیط معماری بر او چه تأثیری دارد. این موضوع بر تصمیم شخص بر اینکه در آن فضا طولانی‌تر حضور یابد یا آن را ترک کند، دوباره علاقه و میل به بازگشت به آن داشته باشد یا نداشته باشد، تأثیر بسزایی دارد و نهایتاً می‌تواند بر رابطه بین شخص و آن فضا تأثیرگذار باشد.
سؤالات این پژوهش عبارت بودند از اینکه ویژگی‌های محرک بصری که در این پژوهش، تصاویر معماری موردمطالعه و آزمون قرارگرفته است چه تأثیری بر زمان ادراک افراد دارد؟ در این حوزه، به‌طور خاص عامل سادگی و پیچیدگی چگونه بر قضاوت شخص از زمان تأثیر گذاشته¬اند؟ ویژگی‌های شخصیتی افراد، مانند جنسیت، تخصص و پیشینه فرهنگی چه تأثیری بر ادراک زمان شخص دارد و چه تأثیری بر داده‌های فیزیولوژیکی افراد خواهد داشت؟ فرضیه¬های اولیة پژوهش نیز عبارت بودند از اینکه محیط هرچقدر ساده‌تر باشد، زمان ادراک در آن کوتاه‌تر می‌شود و ادراک فضای پیچیده‌تر به زمان ادراک بیشتری نیاز دارد. بین میزان پیچیدگی تصویر یا فضا و میزان برانگیختگی باهم رابطه مستقیم دارند، لذا می‌توان پیش‌بینی کرد که ضربان قلب افراد به عنوان یکی از نشان¬گرها و انعکاس¬دهنده¬های سامانة ادراک در تصویر پیچیده بالاتر رود. ویژگی‌های شخصیتی افراد، بسته به شرایط جسمی و روانی آن¬ها، از شرایط محیطی تأثیر می‌پذیرد، زمان ادراک و داده‌های فیزیولوژیکی‌اش دچار تغییر می‌شود. نوع این تأثیر، در هر مورد بایستی موردبررسی بیشتر قرار گیرد. طرح پژوهش حاضر از نوع آزمایشی بوده و جامعه مورد مطالعه را تمام دانشجویان دانشکده های مختلف دانشگاه هنر اسلامی تبریز در نیمسال اول و دوم سال تحصیلی 95-96 تشکیل می¬دهند که در نهایت، نمونه مورد مطالعه شامل دو گروه یکصد نفره از کل جامعه ذکر شده است که به روش در دسترس انتخاب شده، در دو آزمون مجزا شرکت داده شدند.
یافته‌ها نشان می‌دهند که افراد در مواجهه با تصویر ساده، نسبت به تصویر پیچیده به‌طور معناداری برآوردی کوتاه‌تر از زمان دارند. همچنین می‌توان تفاوت معناداری را بین دانشجویان معماری و غیرمعماری، شاهد بود. بر اساس نتایج آزمون فوق می‌توان توجه طراحان معماری را به تنظیم و توزیع منطقی پیچیدگی و سادگی بکار رفته در آثارشان با توجه به زمان ادراک شده جلب نمود. یافته ها نشان می‌دهند که عامل پیچیدگی تصاویر هم بر زمان تولید شدة افراد و هم بر میانگین ضربان قلب آنها تأثیر دارد. در حالی‌که تأثیر پیشینة دهنی مخاطب از تصاویر اسلامی و غیراسلامی فقط بر میانگین ضربان افراد تأثیر معناداری دارد. یافته‌ها در بسیاری از زمینه ها، مطابق و قابل مقایسه با یافته های پژوهش های قبلی است و ضرورت وارد شدن موضوعات "اکولوژیک" و نزدیک‌تر به محیط واقعی را به حوزة ادبیات پژوهشی ادراک زمان نشان می‌دهد.
کلیدواژگان: زمان، زمان ادراک، ادراک بصری، پیچیدگی بصری، آسمانه‌های معماری